اصول برنامه ریزی درسی

چرا باید برنامه ریزی کنیم؟

با برنامه‌ریزی کردن انگار برای رسیدن به یک هدف نقشه راه در دست دارید. پس قطعاً با آرامش بیشتری این مسیر را طی می‌کنید. در واقع برنامه ریزی تحصیلی مثل نقشه گنجی است که شما قصد رسیدن و دست یافتن به آن گنج را دارید؛ همانطور که بدون نقشه گنج نمی توان به گنج دست پیدا کرد، قطعاً با مطالعه بدون برنامه ریزی هم نمی توان به هدف رسید. اگر قرار است دنبال گنج بگردید باید نقشه‌ای برای پیدا کردن آن داشته باشید؛ در غیر این صورت ممکن است زمان زیادی را خلاف جهت اصلی حرکت کنید!

در ادامه به اهمیت داشتن برنامه ریزی درسی اشاره شده است :

1. رهایی از سردرگمی : مشکل اکثر داوطلبان و دانش‌آموزان سردرگمی است، گویی در یک هزارتو قرار دارند و نمی‌دانند راه خروج کدام است. راه خروج و نقشه راه در برنامه‌ریزی کردن است!
2. افزایش انگیزه : وقتی قدم به قدم برنامه‌هایتان را انجام می‌دهید، با برداشتن هر قدمی اعتماد به نفس پیدا می‌کنید و انگیزه شما برای ادامه راه بیشتر می‌شود.
3. استفاده بهینه از امکانات : امکاناتی مثل زمان، انرژی، منابع، کلاس‌ها و… . در واقع برنامه‌ریزی از اتلاف همه این منابع به خصوص اتلاف وقت پیشگیری می‌کند.
4. کاهش استرس و عذاب وجدان : حتما برای شما هم پیش آمده که حجم زیادی از کارهای مختلف پیش‌رویتان هست اما نمی‌دانید چطور برنامه‌ریزی کنید و از کجا شروع کنید. در نتیجه ترجیح می‌دهید کلا بیخیال شوید و قسمت بعدی سریالتان را ببینید؛ اما باز هم استرس و عذاب وجدان دست از سرتان برنمی‌دارد.
5. توسعه مهارت‌های یادگیری :  برنامه ریزی درسی باعث می‌شود تا دانش‌آموزان بتوانند مهارت‌های یادگیری خود را توسعه دهند و از بهترین روش‌های یادگیری بهره‌مند شوند.
6. ارزیابی خود : برنامه ریزی درسی به دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور کمک می‌کند تا خود را مورد ارزیابی قرار دهند و میزان پیشرفت خود را بسنجند. این امر باعث موفقیت آنها در امتحانات نهایی و کنکور می‌شود.
7. پیشگیری از اشتباهات : برنامه ریزی درسی اصولی باعث می‌شود تا داوطلبان و دانش‌آموزان از اشتباهات قبلی خود یاد بگیرند و در آینده دیگر آنها را تکرار نکند. همانطور که می‌دانید شناخت اشتباهات و درس گرفتن از آنها از مهم‌ترین اصول برنامه ریزی درسی خوب است.
8. تحقق اهداف : برنامه ریزی درسی اصولی باعث می‌شود تا داوطبان و دانش‌آموزان به هدف خود برسند. زیرا داشتن برنامه ریزی درسی اصولی و اجرای جز به جز آن باعث تضمین موفقیت شما می‌شود.

 

پارامترهای مهم برنامه ریزی درسی

• داشتن یک برنامه مهم نیست، مهم داشتن اراده برای اجرای برنامه است.

داشتن یک برنامه عالی با یک اجرای بد هیچ ارزشی ندارد اما یک برنامه معمولی همراه با اجرای عالی فوق العاده نتیجه بخش است.

• برنامه ریزی یعنی توجه به نیازها اما کدام نیاز ؟

هر دانش آموزی علاوه برنیازهای تحصیلی نیازهای اساسی و غیرتحصیلی هم دارد که مورد بی توجهی قرار می‌گیرد. برای داشتن برنامه خوب باید به همه نیازهایمان توجه کنیم، نیاز به خواب، استراحت، تغذیه، بهداشت، ورزش، ارتباطات اجتماعی، عبادت و … که در برنامه ریزی باید به آنها توجه شود و بی توجهی به این نیازها موجب شکست در برنامه می‌شود.

• نقاط ضعف و قوت شما چیست ؟

اصولا برنامه ریزی جهت رفع نقاط ضعف و در درجه دوم حفظ نقاط قوتمان است.

• برنامه ریزی باید مثل پارچه باشد نه شیشه !

برنامه ریزی باید انعطاف پذیر باشد تا قابلیت اجرایی بالا داشته باشد وگرنه محکوم به شکست است.

• اهداف مقطعی اساس برنامه ریزی است.

هر برنامه‌ای هدفی دارد. داشتن اهداف بلندمدت، میام مدت و کوتاه مدت از جمله ویژگی‌های یک برنامه موفق است. تغییر اهداف امری طبیعی و واجب است، مهم این است که اراده شما سست نشود.

• استانداردهای تحصیلی خود را مشخص کنید.

استانداردهای کمی می‌تواند شامل درصد، تراز، نمره کل و رتبه باشد. اما استاندارهای کیفی شما می‌تواند دربرگیرنده درجات متفاوتی از عمق یادگیری و میزان تسلط شما بر مباحث مورد مطالعه باشد.

• برای داشتن یک برنامه خوب ابزار خوب هم لازم است.

برنامه ریزی وقتی به ثمر می‌نشیند که شما به خوبی از خودتان شناخت داشته باشید در این زمینه لازم است :

1. عادات مطالعاتی خودتان را شناسایی کنید و میزان همانگی آن با برنامه را بررسی نمایید.
2. زمان‌ مطالعه خود را شناسایی کنید. برنامه خوب، برنامه‌ای است که بهترین زمان یا زمان‌های یادگیری ما توجه داشته باشد.
3. برنامه موفق، برنامه‌ای است که به توان مطالعاتی شما هم توجه داشته باشد ریختن برنامه با روزی 14 ساعت درس برای شخصی با توان 8 ساعت مطالعه مناسب نیست.
4. در یک برنامه مناسب به مکان مطاله داوطلب هم توجه کافی دارد.
5. در یک برنامه مناسب به منابع مطالعاتی هم توجه خواهد شد.
6. در یک برنامه مناسب به روش‌های یادگیری، خلاصه‌نویسی، حاشیه نویسی، نت‌برداری در کلاس، تندخوانی و … توجه می‌شود.

 

• ویرایشگری را بیاموزید.

بعضی‌ها وقتی در برنامه خود به مشکل می‌خوردند بلافاصله برنامه را کنار گذاشته و به این نتیجه می‌رسند که اصلا نمی‌شود با برنامه درس خواند. به این افراد پیشنهاد می‌شود به جای کنار گذاشتن برنامه به اصلاح و ویرایش آن بپردازند.

• برنامه را هرس کنید.

هرگز نمی‌شود با یک برنامه به استقبال همه موفقیت‌ها و شرایط رفت. بهترین برنامه هم گاهی نیاز به تغییر جهت پیدا می‌کنند زیرا باید هدف یا هدف‌هایی را بتوانند پوشش دهند. هرگاه در سایه برنامه ریزی خوب نقاط صعفتان برطرف شود طبیعی است که برنامه هم نیاز به هرس کردن خواهد داشت.

• مقاومت کنید، مقاومت !!

برای موفق شدن تغییرات زیادی را باید در خودمان ایجاد کنیم. برای ایجاد چنین تغییراتی معمولا با نوعی مقاومت درونی روبرو می‌شویم. برای پایبندی به برنامه باید در برابر این فشارها مقاومت کرد. نباید اجازه داد که اهدافمان، امیدها و آرزوهایمان در پای عادتهایمان قربانی شوند.

• تنوع و تازگی را حفظ کنید.

برنامه باید بتواند دانش آموز را هدایت کند که چه زمانی مطالعه مفهومی کند ؟ چه زمانی مطالعه تثبیتی را انجام دهد ؟ چه زمانی مطالعه تسلطی کند ؟  چه زمانی مرور نماید ؟ و …

• مشورت کنید.

برای رسیدن به یک برنامه ایده آل با مشاور خود مشورت کنید.

• ارزیابی چراغ راه برنامه ریزی

ارزیابی چراغ راه برنامه ریزی زیرا برای رسیدن به هدفی برنامه ریزی می‌کنیم. پس از طی زمانی باید خودمان را مورد ارزیابی قرار دهیم که چقدر به هدف یا اهدافمان نزدیک شده‌ایم ؟ آیا نیاز به تغییر برنامه داریم یا نه ؟ برای این کار می‌توانیم در درس از نمرات کسب شده به عنوان یک ملاک ارزیابی استفاده نماییم.

 

مراحل لازم برای داشتن یک برنامه ریزی درسی عالی

بعضی وقت‌ها درس‌ها و مباحث اون‌قدر زیاد هستن که تصور می‌کنین ساعت‌های شبانه روز هم برای انجام اون‌ها کافی نیستن. معمولا این اتفاق زمانی میفته که شما برنامه‌ریزی درسی روزانه نداشتین و زمان زیادی رو صرف کارهای غیر ضروری کردین. اگه یک دیدگاه واضح نسبت به برنامه‌های آینده خودتون داشته باشین و زمان مناسبی رو به هر کدوم از اون‌ها اختصاص بدین، از این تصور عجولانه فاصله می‌گیرین.

1. کارهای روزانه‌تون رو لیست کنین.

اول باید یک فهرست از همه کارهایی که قراره انجام بدین، تهیه کنین. پیشنهاد من این هست که یک دفترچه یادداشت تهیه کرده و حداقل به مدت دو هفته روزانه هر فعالیتی (دقت شود هر فعالیتی شاید تعجب کنید ولی حتی مدت WC رفتن ! هم در برنامه ما اثر گذار است) که انجام می‌شود را یادداشت کردده تا در مدل درس خودندن، میزان استراحت، زمان‌های هدر رفته و … آشنا بشید.

 

2. لیستی از همه درس‌هاتون تهیه کنین.

تو دومین قدم باید لیستی از همه درس‌های موردنظرتون تهیه کنین؛ این لیست رو روی کاغذ بنویسین. کارهایی که تا به حال انجام دادین رو هم یادداشت کنین تا بدونین الان کجای کار قرار دارین.

 

3. لیست‌تون رو اولویت‌بندی کنین.

ممکنه حجم بالای کارهایی که نوشتین، در نگاه اول نگران‌کننده باشن. اما اولویت‌بندی کارها به شما کمک می‌کنه تا نظم بیشتری داشته باشین و از استرس دور شین. برای مطالعه درس‌ها باید بدونین که کدوم درس مهم‌تر از بقیه‌ست. وقتی اولویت‌بندی می‌کنین، درک واضح‌تری از اون چیزی که باید انجام بشه به دست میارین. اگه زمان شما برای انجام همه کارها کمه، بهتره تمرکز خودتون رو روی اولویت‌های بالاتر بذارین.

اولویت‌بندی بین دروس ممکنه برای هر شخص فرق داشته باشه. درس‌هایی که به‌ زودی برای اون‌ها امتحانی در راهه، اولویت بیشتری نسبت به درس‌های دیگه دارن. کسی که در درس ریاضی ضعیفه، لازم داره که زمان بیشتری رو برای مطالعه به درس ریاضی اختصاص بده؛ پس طبیعیه که اون درس باید اولویت بیشتری داشته باشه. همینطور سوال‌هایی مثل موارد زیر به شما در اولویت‌بندی کمک می‌کنن:

• کدوم کارها رو می‌تونم بعداً تکمیل کنم؟
• کدوم وظایف فوری هستن؟
• کدوم وظایف رو باید در روزهای خاص انجام بدم؟
• با انجام ندادن کدوم کار استرس بیشتری می‌گیرم؟

 

4. ساعت مطالعه روزانه‌تون رو مشخص کنین.

برای برنامه ریزی روزانه درسی، باید مجموع ساعت مطالعه روزانه‌تون رو مشخص کنین. یعنی مشخص کنین هر روز از هفته با توجه به شرایط موجود، چه مقدار زمان آزاد برای مطالعه در اختیار دارین. مثلاً شنبه ۵ ساعت وقت آزاد دارین ولی یکشنبه به‌خاطر کلاس فوق برنامه حدود ۳ ساعت وقت برای درس خوندن دارین. به همین صورت برای کل هفته خودتون، زمان‌های آزاد رو مشخص کنین.

 

5. واحدهای زمانی مطالعه‌تون رو بنویسین.

وقتی که میزان ساعت کل مطالعه روزانه‌تون رو مشخص کردین باید اون رو به واحد‌های زمانی یکسانی تقسیم کنین. یعنی مثل مدرسه که زمان هر زنگ درسی حدود ۹۰ دقیقه‌‌ست و بعد از اون ۲۰ دقیقه زنگ تفریح دارین. البته تعیین این واحدهای زمانی، اصول خاصی دارن و بهتره به صورت دلخواه، زمانی برای درس خوندن مشخص نشه. برای مشخص کردن واحدهای زمانی درس خوندن و یا زمان استراحت، مرور درس‌ها و… به صورت اصولی می‌تونین از مشاوران تحصیلی خودتون کمک بگیرین.

نمونه‌ای از واحدهای زمانی مطالعه

• ۶۰ دقیقه مطالعه = ۱۰ دقیقه استراحت
• ۷۵ دقیقه مطالعه = ۱۵ دقیقه استراحت
• ۹۰ دقیقه مطالعه = ۲۰ الی ۳۰ دقیقه استرحت

 

6. در برنامه‌تون زمان جبرانی رو در نظر بگیرین.

تو برنامه درسی باید زمان جبرانی هم در نظر داشته باشین. زمان‌های جبرانی تا حدود زیادی از استرس شما کم می‌کنن. در زندگی هر کس اتفاقات غیرمنتظره و غیرقابل‌ پیش‌بینی رخ میده. زمان جبرانی، دقیقاً در چنین موقعیت‌هایی وارد عمل میشه تا همه چیز خوب پیش بره. قانون واحد جبرانی، به این صورته که باید حداقل ۵ درصد از واحد زمانی‌ای رو که برای کل مطالعه در طول هفته در نظر گرفتین، به زمان جبرانی اختصاص بدین.

 

7. داشتن پلن B در برنامه ریزی برای درس خوندن.

منظور از داشتن پلن B در برنامه ریزی، در نظر گرفتن زمان‌هایی به عنوان زمان‌های جبرانی برای شرایطیه که از برنامه‌تون عقب می‌مونین و اتفاقای غیر منتظره برامون میوفته. یعنی شما باید همیشه بخشی از برنامه درسی‌تون رو آزاد بذارین تا در صورت لزوم درس‌های موردنظرتون رو مطالعه کنین. در زمان جبرانی می‌تونین در صورتی که اتفاقی پیش نیومد درسایی که براتون سخت‌تر هستن رو هم رفع اشکال کنین و یا به مرور درس‌های قبلی بپردازید.

 

8. زمان استراحت، تفریح و خوابتون رو مشخص کنین.

ساعت مشخصی برای خوابیدن داشته باشین تا به یک الگوی منظم برسین. بهترین بازه زمانی برای خواب شبانه، بین ساعات ۱۱ شب تا ۶ صبحه. یک استراحت نیم ساعته بعدازظهری هم، برای بازدهی بیشتر در طول روز کفایت می‌کنه. زنگ تفریح داشته باشین! بهترین کار اینه که بعد از ۹۰ دقیقه درس خوندن ۲۰ تا ۳۰ دقیقه استراحت کنین. در زمان استراحت از جای خودتون بلند شین و چند قدمی راه برین تا خواب از سرتون بپره و سرحال‌تر از قبل سراغ درس بعدی برین. همینطور شما می‌تونین زمان‌های تفریح، استراحت و خوابتون رو به صورت تفکیک‌شده در دفتر برنامه‌ریزی روزانه وارد کنین.

 

9. کارهای تکراری رو مشخص کنین.

بعضی از کارها به طور هفتگی و ماهانه در حال تکرار شدن هستن. مثلا باشگاه بدنسازی یا کلاس زبان انگلیسی. بهتره چنین مواردی رو مشخص کنین و برای اون‌ها به طور هفتگی یا ماهانه برنامه بریزین؛ چون زمان اون‌ها ثابته.

 

10. ورزش، خواب و تغذیه؛ مثلث طلایی زندگی

واقعیت اینه که همه کارها، به تکنیک‌های یادگیری و برنامه ریزی برای درس خوندن مربوط نمی‌شه. شما حوصله یادگیری ندارین و این موضوع ممکنه به عدم تعادل هورمونی، کاهش ویتامین‌های ضروری و حتی کم‌خوابی مربوط بشه. تو روتین روزانه‌تون چند تمرین ورزشی قرار بدین و برنامه خوابتون رو تنظیم کنین. فست‌فودها با توجه به داشتن نیترات، برای بدن به ویژه کبد، ضرر بسیار زیادی دارن و سیستم هورمونی رو بهم می‌ریزن. استفاده از غذاهای حاوی فیبر و ویتامین برای عملکرد مغز خیلی مناسب هستن.

 

11. تنوع و ترتیب مطالعاتی داشته باشین.

تو برنامه ریزی درسی روزانه‌تون، باید تنوع ایجاد کنین. اکثر دانش‌آموز‌ان یک روز رو صرفاً به مطالعه یک درس اختصاص می‌دن و این کار کاملاً اشتباهه! موضوع اینه که حتماً باید در هر روز چند درس متنوع گذاشته بشه تا از فرسودگی درسی جلوگیری کنین. حالا برای این‌که به صورت اصولی زمان مرور درس‌هاتون رو مشخص کنین، می‌تونین از مشاوران تحصیلی هم کمک بگیرین. بهتر است ترتیب مطالعه‌تان به این صورت باشد: دو درس اختصاصی و سپس یک درس عمومی. نکته‌ی مهم دیگر اینکه بهتر است مطالعه را با درسی شروع کنید که آسان‌تر است یا علاقه بیشتری به آن دارید و درس‌های دشوار را برای ساعات میانی مطالعه قرار دهید.

 

12. تعادل مطالعاتی‌ رو رعایت کنین.

تراکم درس‌ها و تناسب بین اون‌ها رو رعایت کنین. اگه به شیمی علاقه‌مند هستین، دلیل مناسبی نیست که هر روز بخش زیادی از زمان مطالعه‌تون رو به درس شیمی اختصاص بدین! برای رسیدن به نتیجه خوب باید همه درس‌ها رو با توجه به ارزش و ضریب‌شون در برنامه‌ریزیتون بگنجونین.

 

13. با انعطاف پذیری کارهاتون رو شروع کنین.

حالا که اولویت‌بندی کارهاتون رو مشخص کردین، بهتره شروع به اجرای اون کنین. البته برنامه شما باید انعطاف پذیر باشه. هدف از ایجاد یک روال روزانه اینه که مفیدترین ساعات روزانه خودتون رو برای کارهای چالش‌برانگیز و کم‌بازده‌ترین ساعات‌تون رو برای کارهای ساده به کار بگیرین.

 

14. از ابزار مناسب برای اجرای برنامه استفاده کنید.

ابزار مناسب برای برنامه‌ریزی و مطالعه همیشه یک دغدغه اصلی برای دانش‌آموزان بوده و نیازه که بهش رسیدگی بشه. منظور از ابزار مناسب اینه که کتاب درسی، جزوه‌ها، لوازم‌التحریر، کتاب‌های کمک درسی، … و هر چیزی که بهش نیاز دارین، کنارتون باشه و دسترسی راحتی به اون‌ها داشته باشین و .سایل غیر ضروری و هرچیزی که باعث حواس پرتی می‌شود را از دسترس خود دور نمایید.

 

15. ارتقاء برنامه درسی بعد از تحلیل آزمون.

ارزیابی در حوزه تحصیلی همیشه از راه پرسش و آزمون اتفاق میفته. نتیجه‌هایی که از آزمون‌ها به دست میارین، نتیجه مطالعات‌تون رو به شما گزارش میده. اگه این نتیجه‌ها باب میل شما نیست یعنی روش اشتباهی رو برای مطالعه انتخاب کردین. پس باید تغییراتی رو در شیوه برنامه‌ریزی تحصیلی خودتون ایجاد کنین تا نتیجه بهبود پیدا کنه.

 

16. دیگران را در جریان اصول برنامه‌ ریزی درسی قرار بدهید.

گاهی اوقات اجرای برنامه‌ها سخت می‌شود؛ چون افراد مهم زندگی‌مان باعث می‌شوند ما از اهداف‌مان فاصله بگیریم. این اتفاق از طرف آنها عمدی نیست، آنها دوست دارند وقت‌شان را با شما بگذرانند. پس ناچارید برای جلوگیری از این اتفاق، برای افرادی که در زندگی‌تان هستند درباره‌ی برنامه‌‌ریزی‌تان توضیح بدهید. از آنها بخواهید خود را با برنامه‌‌ریزی شما هماهنگ کنند. یک کپی از برنامه‌ ریزی روزانه‌تان را روی در یخچال خانه بچسبانید تا همه مطلع باشند.

 

17. سبک مطالعه مناسب خود را پیدا کنید.

هر کدام از ما توانایی‌های ذهنی متفاوتی داریم، برای همین هم بهتر است شیوه مطالعه‌مان را هم با این توانایی‌ها تطبیق دهیم. برای مثال اگر حافظه بصری شما قوی است می‌توانید از فلش کارت برای مرور مطالب استفاده کنید و در صورتی که حافظه شنیداری بهتری دارید می‌توانید هنگام درس خواندن صدایتان را ضبط کنید و در موقعیت‌های مختلف به آن گوش دهید.

 

18. از دفتر برنامه‌ریزی استفاده شود.

دفتر یا جدول برنامه ریزی درسی می‌تواند گزینه خوبی برای مکتوب کردن برنامه‌ها باشد؛ دفتر برنامه‌ ریزی به گونه‌ای طراحی شده است تا دانش‌آموزان بتوانند تمام اهداف، برنامه‌های درسی و یا حتی غیر درسی، زمان‌های استراحت و… را درون آن مکتوب کنند.

 

19. مروز درس‌ها را به موقع انجام دهید.

بهترین نوع مرور درس‌ها بر اساس نمودار فراموشی انسان می‌باشد. اولین مرور هر درس می‌بایست در همان روز یادگیری انجام داده شود و به اصطلاح ما درس هر روز همان روز خوانده شود و در ادامه یک روز بعد، یک هفته بعد، ده روز بعد و یک ماه بعد مرور داشته باشید.

 

اشتباهات متداول در اصول برنامه‌ ریزی درسی

گاهی دانش‌آموزان گلایه می‌کنند که من با اینکه برنامه‌ریزی درسی دارم اما باز هم هیچ پیشرفتی نمی‌کنم! مهم‌ترین دلیل این اتفاق برنامه‌ریزی غلط است؛ یکسری اشتباهات متداول در برنامه‌ریزی درسی اکثر داوطلبان وجود دارد که باعث می‌شود از برنامه‌ریزی کردن نتیجه دلخواهشان را نگیرند. مثل:

• بیشتر از حد توانشان برنامه‌ریزی می‌کنند؛ ساعت مطالعه را باید آهسته آهسته افزایش دهید.
• اصل تناسب را رعایت نمی‌کنند؛ مثلا ساعت مطالعه هر درس باید متناسب با درجه سختی و اهمیت آن درس باشد.
• فقط درس می‌خوانند و کمتر تست می‌زنند.
• بین بازه‌های مطالعاتی استراحت نمی‌کنند.
• زمان‌های مناسبی را برای مطالعه انتخاب نمی‌کنند؛ مثلا مطالعه را به سرظهرها یا آخر شب‌ها موکول می‌کنند. پیشنهاد می‌کنم مقاله در طول روز درس بخونیم یا شب را حتما مطالعه نمایید.
• برنامه آن‌ها تنوع کافی ندارد؛ مثلا در طول یک روز فقط ریاضی می‌خوانند!
• فقط برای درس برنامه‌ریزی می‌کنند، در حالی‌که باید برای تفریح، استفاده از فضای مجازی و استراحت هم برنامه داشته باشید.
• به برنامه ریزی‌هایشان تعهد ندارند.